De zomer staat weer voor de deur. Heerlijk om tijdens warme dagen af te koelen in natuurlijk zwemwater. Maar niet al het zwemwater is veilig. Martin Bakker, specialist incidentbestrijding nautisch bij de brandweer, vertelt graag meer over de plekken waar je veilig kunt zwemmen en over zijn werk. 

 ‘Ik woon zelfs op een schip’ 

Wat houdt jouw functie bij de brandweer precies in? Volgens Martin gaat het over alles wat met wateroptreden te maken heeft. ‘Ik bespreek bijvoorbeeld samen met Rijkswaterstaat en de politie de incidenten die zich op onze rivieren hebben voorgedaan. Ook zit ik in een werkgroep die zich bezighoudt met alternatieve energievoorzieningen binnenvaart en ontwikkel ik met collega's nieuwe leer- en lesstof voor incidentbestrijding in de scheepvaart. En ik ben schipper op de blusboot in Tiel’. Bovendien is Martin zelf beroepsduiker geweest. Hij is begonnen bij de marine en is later ook duikinstructeur geworden. Nog steeds duikt hij graag. ’Mijn hele leven draait om water. Ik woon zelfs op een schip’, zegt Martin enthousiast. Hij weet daardoor veel van plekken waar je veilig kan zwemmen, maar ook van plekken waar je juist beter niet kan zwemmen.  

 Veilig zwemwater 

‘Er zijn gesloten en open recreatiegebieden’, vertelt Martin. ‘Een gesloten recreatieplas ligt bijvoorbeeld bij De Groene Heuvels in Beuningen. Gesloten recreatieplassen zijn niet verbonden aan een rivier. Daardoor is er geen stroming en is de diepte altijd hetzelfde. Ook is er weinig golfslag’. Volgens Martin zijn deze gesloten recreatiegebiedenveilig om in te zwemmen. De open recreatieplassen gaan mee met het regime van de rivieren. Weliswaar minder stroming, maar wel gevoelig voor hoog- en laag water én de kans op scheepvaart. Zwemmen en duiken is natuurlijk mogelijk, maar je moet in deze water iets meer oppassen dan in de gesloten recreatieplassen.  

 Waarom zwemmen in rivieren gevaarlijk is 

‘Ook zijn er verschillende rivieren waar je in kunt zwemmen’, zegt Martin. ‘Hele grote en drukke rivieren zoals de Waal, zijn niet veilig om in te zwemmen. Er zijn geen sluizen of stuwen, dus de rivier is een grote afvoer waar altijd veel stroming staat’. Martin legt uit dat er bij hoog water veel stroming ontstaat, terwijl er bij laag water juist minder stroming staat. Als het bijvoorbeeld een periode weinig heeft geregend of er is weinig smeltwater, dan staat er minder stroming. ‘Maar er is wel altijd stroming’, zegt Martin. ‘Daarnaast is er in de Waal veel scheepvaartverkeer. Er zijn wel 200.000 scheepsbewegingen per jaar. En dat zijn serieuze grote schepen van wel 80 tot samengesteld 250 meter. Zodra zo’n schip langs een strandje vaart, wordt het strandje onttrokken aan water. Als het schip langs is gevaren wordt dit water vervolgens weer opgevuld. Hoe harder een schip vaart of hoe dieper het geladen is, hoe groter het effect. Dat maakt het zwemmen in grote rivieren extra gevaarlijk’. 

 Effect van kribben 

In de meeste rivieren zijn kribben gemaakt. Kribben zijn aan beide zijden van de rivier aangelegd in het zomerbed. ‘Met de kribben wordt erosie in buitenbochten tegengegaan. Zo wordt het meanderen van de rivier, een lus in de loop van een natuurlijke waterloop, voorkomen’, vertelt Martin. ‘Door het water naar het midden van de rivier te dwingen, neemt daar de stroomsnelheid toe. Daardoor blijft de rivier beter op diepte en hoeft er minder gebaggerd te worden. Hierdoor kunnen schepen dieper beladen worden’. Ook wordt door de kribben de oever van de binnenbocht beschermd tegen sedimentatie. Martin: ‘Bij de kribben ondervindt het water weerstand, waardoor het wordt afgeremd en de waterstand enigszins wordt opgestuwd.Benedenstrooms van een krib ontstaat een neer- of tegenstroom. Nabij het uiteinde van een krib ontstaat, afhankelijk van de stroomsnelheid in de rivier, een draaikolk. Zulke draaikolken zijn gevaarlijk voor zwemmers.’ 

Het effect van de kribben is sterker bij hoogwater. ‘Door de kolkbeweging kun je in een spiraal naar beneden worden getrokken’, vertelt Martin. ‘Een ervaren zwemmer weet dat hij even moet wachten tot de kolkbeweging stopt. Maar een niet-ervaren zwemmer raakt in paniek en loopt het risico te verdrinken’. Martin vertelt over een gebeurtenis die hij pasgeleden meemaakte: ‘We voeren laatst op de Waal. Op de kop van de krib zagen we een man en vrouw tot aan hun middel in het water staan. Toen we ze aanriepen bleken ze behoorlijk dronken te zijn. In dat soort situaties kan het snel misgaan. We zijn daarom naar ze toe gegaan en hebben ze gewaarschuwd om ergens anders te gaan staan. Zo hebben we gelukkig ongelukken kunnen voorkomen’.  

 Kleinere rivieren zijn veiliger om in te zwemmen 

Naast grote rivieren zoals de Waal, zijn er in de regio ook kleinere rivieren. Bijvoorbeeld de Lek en Neder-Rijn. Daar vind je een drietal stuwen. Deze stuwen houden het water onder controle en op niveau. ‘De stuwen gaan open bij hoog water en sluiten bij laag water. Daardoor wordt de stroming enigszins gecontroleerd’, zegt Martin. Daarnaast zijn er nog kleinere rivieren, zoals de Linge. In dit soort rivieren is alleen pleziervaart, maar geen grote scheepsvaart. ‘Kleine rivieren zijn daarom veiliger om in te zwemmen dan grote rivieren. Maar het is nog steeds risicovol. Daarom moet je altijd goed blijven oppassen. Ook als je in een kleine rivier zwemt’.  

 Werk voor hulpdiensten 

Op sommige plekken staan borden met 'verboden zwemwater'. Bijvoorbeeld dicht bij een gemaal, sluis of stuw. Maar buiten deze borden is er weinig regelgeving over plekken waar je wel en niet kunt zwemmen. ‘Dat levert veel werk op voor hulpdiensten, als mensen toch op plekken zwemmen waar het eigenlijk te gevaarlijk is’, zegt Martin.‘Veel mensen weten van de gevaren van natuurwater, maar veel mensen ook niet’. Volgens Martin zou voorlichting kunnen helpen om meer mensen bewust te maken van veilig zwemwater. Zo worden hopelijk veel zwemongelukken voorkomen.